Kaybettiğimiz Dürüstlüğün Maliyetini Hesaplarken

Sevdiğiniz bir şeyi kaybettiğinizi düşünün. Ne hissederdiniz? Üzülür müsünüz? Canınız mı sıkılır?

Kendinize kızar ve “keşke değerini bilseydim de kaybetmeseydim mi” dersiniz? Ağlar mısınız? Peki kaybettiklerinizin maliyetini hesaplar mısınız?

Aşağıdaki gerçekler kaybolan dürüstlüğün maliyetine ilişkin kısa bir hesaplama:

• ACFE (Association of Certified Fraud Examiners)’nin 2016 çalışan suistimallerine ilişkin raporuna göre, tipik bir kurum her yıl gelirinin %5’ini suistimal nedeniyle kaybediyor.
• Dünya’da 2014 yılı gayri safi hasılanın 74 trilyon dolar olduğu düşünüldüğünde, suistimaller ile oluşan zarar 3,7 trilyon dolar olarak tahmin ediliyor. Hesaplamayı Türkiye için yaparsak, 800 milyar dolar olan hasıladan hareketle zararın 40 milyar dolar olduğunu söyleyebiliriz. Diğer bir deyişle, her Türk vatandaşı suistimalleri fonlamak için cebinden yılda yaklaşık 550 dolar (yaklaşık 2,000 TL) ödüyor.
• Suistimal vakalarının %83’ünden fazlasında varlıkların kötüye kullanımı (ortalama kayıp 125.000 dolar), %35’inde yolsuzluk (ortalama kayıp 200.000 dolar) ve yaklaşık %10’unda mali tablo hileleri (ortalama kayıp 975.000 dolar) ile karşılaşılıyor.
• Kurum sahipleri/üst yöneticilerin işlediği suistimallerde ortalama kayıp 703.000 dolar, yöneticilerin yol açtığı kayıp 173.000 dolar, çalışanların yol açtığı kayıp ise 65.000 dolar olarak hesaplanmış.
• Suistimale karışanların sayısı arttıkça maliyet de artıyor. Tek bir suistimalcinin neden olduğu ortalama kayıp tutarı 85.000 dolar iken, tutar iki suistimalcinin iş birliği yaptığı vakalarda 150.000 dolar, üç suistimalci iş birliği yaptığında 220.000 dolar, dört suistimalci iş birliği yaptığında 294.000 dolar, beş ya da daha fazla suistimalci iş birliği yaptığında ise 633.000 dolar olarak hesaplanmış.
• Türkiye’nin içinde bulunduğu bölgede en sık karşılaşılan suistimal türü yolsuzluk, ortalama kayıp ise 500.000 dolar.
• Suistimaller en sık bankacılık ve finans hizmetleri, devlet ve kamu yönetimi, imalat, sağlık ve perakende sektöründe olurken, ortalama en yüksek kayıplar madencilik (500.000 dolar), toptan satış ticareti (450.000 dolar), profesyonel hizmet (310.000 dolar), tarım ve orman (300.000 dolar), petrol ve gaz (275.000 dolar) ve inşaat (259.000 dolar) sektörlerinde gerçekleşiyor.
• Dünyada sadece yolsuzluğun maliyeti 2,6 trilyon dolar (WorldEconomic Forum) iken her yıl ödenen rüşvet 1 trilyon dolar olarak tahmin ediliyor (World Bank).

Yukarıda hep parasal maliyetten bahsettik. Suistimal ve yolsuzlukların hesaplanması çok güç sosyal maliyetleri var. Ekonominin büyümesini engelliyor, toplumun temel hizmetleri (eğitim ve sağlık) alamamasına veya daha pahalıya almasına neden oluyor, toplumun değerlerini zehirliyor, adalete olan inancı azalıyor. Daha bir çok faktör sayılabilir.

Hesap az çok ortada. Suistimalin maliyeti yüksek. Peki ne yapacağız?

Gerçekler ile yüzleşerek, cesaretle ve bilgi ile kaybettiğimiz dürüstlüğü arayacağız. Ararken de mücadele edeceğiz. Bulmadan durmak yok.

Yaşar Kemal’in Teneke romanından:

Doğru yenilmeli. Yenilmeyen doğru yenmiş sayılmaz.

Doğru yenile yenile öyle keskin bir hale gelmeli ki…

Yüz bin yıl su altında yıkanmış, düzelmiş çakıl taşı gibi…

Fikret Sebilcioğlu, CFE, CPA, TRACE Anti-Bribery Specialist