İş dünyasında başarı artık sadece rakamlarla ölçülmüyor. Sosyal ve çevresel etkiler, sürdürülebilirlik ön plana çıkıyor. Şirketler; daha sadık müşteri, istikrar ve itibar için etik programları oluşturuyor. Ancak bu programları oluşturmak da tek başına başarıyı getirmiyor.
İş dünyası, teknoloji ve diğer alanlardaki gelişmelerle birlikte baş döndürücü bir değişim yaşıyor. Paydaş ve tüketicilerin iş dünyasından beklentilerinde de çok önemli değişiklikler var. Bu gelişim ve değişime esnek ve çevik bir şekilde ayak uydurmak, başarılı olmanın en önemli şartları arasında yer alıyor. Başarının önemli anahtarlarından bir diğeri de etik ve uyum konularını önceliklendirmek. Özellikle de sadece kısa dönemli kârları değil, sosyal ve çevresel etkinizi de kontrol ederek, uzun dönemli getirileri ön plana alan sürdürülebilirlik yaklaşımının, giderek daha fazla ve yoğun olarak iş dünyasının gündemine girdiği günümüz dünyasında.
Güçlü olumlu itibara sahip firmalar, daha nitelikli insanları kendine çeker. Daha fazla değer sağlıyor olarak algılanırlar ve bu da genellikle ürün/hizmet fiyatlarında prim talep etmelerine olanak tanır. Müşterileri daha sadıktır. Etik ve uyum konularında öncü şirketler, daha verimli, daha itibarlı ve daha rekabetçi olarak artık bir adım önde yarışa başlıyor. Etik ilke ve değerlerin kurumların temel kültürü haline gelmesi, tüm paydaşlar tarafından içselleştirilmesi, yönetilmesi ve şirketin tüm birim ve fonksiyonlarına entegre edilebilmesi, sadece kurumları değil tüm dünyayı kolektif olarak yukarıya taşıyacaktır. Bu yüzden artık tüm şirketler bu gelişmelere ayak uydurup; etik, uyum ve itibar alanlarında daha çok çalışmaya başladılar.
Bu çalışmaların başarılı olabilmesinin yolu ise şirketin etkili bir etik ve uyum programı oluşturması, bunu tüm birimleri ile içselleştirmesi ve uygulamasından geçiyor. Tanım olarak, etik ve uyum programını şöyle tanımlayabiliriz: Şirketlerde etik ve uyum yönetimi çerçevesinin bir parçası olan ve yerel mevzuata, uluslararası bağlayıcı yasalara, etik ilke ve değerlerle şirketin kendi değer ve kurallarına uyumun sağlanması için düzenlenen program. İyi bir etik ve uyum programının tarafları, sadece şirket çalışanları değil, iş ilişkisi olan tüm üçüncü taraf ve paydaşları olmalıdır.
Etik değerler, iyi bir etik program vasıtası ile şirket kültürüne nüfuz eder, yaşar ve içselleştirilir. İyi bir etik programın kalbinde ise etik kod bulunur (Diğer unsurlar; iletişim dâhil etme, eğitim–pekiştirme, liderlik, dile getirme ortamı, risk değerlendirme ve takip). Etik değerler, nasıl iş yaptığınıza rehberlik eden bir pusulaysa, etik kodlar bir harita gibidir ve yapılacak bir seçim olduğunda hangi yolu izleyeceğinize dair rehberlik sunar. Etik kodları üçe ayırıyoruz:
Kurallara dayanan etik kod: Çalışanlara; ideal olarak karşılaşabilecekleri her tür durumu kapsamak üzere uyacakları bir dizi kural verilir. Kuruluş değerleri, misyonları, hedefleri veya etiği hakkında rehberlik veya bilgi sağlanmaz. Kuralların kapsamadığı bir durumla karşı karşıya kalmaları durumunda yönetime başvurmaları söylenir.
Değerlere dayanan etik kod: Çalışanlara; işle ilgili olarak nasıl davranmaları gerektiği konusunda az sayıda kural verilir, belki de hiç verilmez. Kuruluş değerleri, misyonu ve etik çerçevesi tarif edilir ve çalışanlarından buna uygun davranmalarını istenir.
Kurallara ve değerlere dayanan etik kod: Çalışanlara; sıklıkla karşılaşılan ve yüksek riskli konularda kurallar verilir. Ayrıca kuruluşun değerleri hakkında bilgi verilirken, hakkında kural oluşturulmamış sorunları, bir rehber olarak kuruluşun değerlerinden yararlanarak nasıl çözebilecekleri anlatılır.
Başarı için liderlik ve eğitim şart
Etik ve uyum programının başarıya ulaşması için şirket liderlerinin etik ve uyum programına inanması ve rol model olması en önemli koşuldur. Liderlerin eylemleri kelimelerden daha yüksek sesle konuşur.
Bir şirket içerisindeki etik kodlar, politika ve prosedürler de etik ve uyum programının ana temelini oluşturan belgeler arasındadır. Şirket içindeki tüm yöneticiler, çalışanlar, üçüncü taraflar ve hatta paydaşlar tarafından açık bir şekilde anlaşılması gereken kurallardan oluşmalıdır. Böylece bu belgeler, etik davranmak için bir rehber olacaklardır. Pratik hayatın gereklerini karşılamayan, sadece teoride kalmış ve iş hayatının ruhunu anlamamış politika ve prosedürler ise başarısız olacaktır.
Etik ve uyum programının başarıya ulaşmasının önemli anahtarlarından biri de eğitimdir. Şirketin tüm birimlerine, tüm kılcal damarlarına ulaşabilen ve programın nasıl yürütülmesi gerektiğini aktaran bir program da çok etkili olacaktır. Tek tip bir eğitim değil, şirketin her bir unsuru için farklı seviyede ve yöntemlerle eğitim sağlanmalıdır. Bunun yanı sıra iletişim de büyük öneme sahiptir. Çalışanlar, tedarikçiler, müşteriler ve yönetim, misilleme korkusu olmadan etik ve uyum programı ile ilgili sorunları dile getirebilmeli ve bu konuda tüm iletişim yolları açık olmalıdır. Başarılı ve açık iletişim için en önemli unsurlar, anonimlik ve geri bildirimdir. Özellikle misilleme konusunda yeterli önlemlerin alınmaması da bütün bir etik ve uyum programının başarısızlığına sebep olabilecektir.
Takip ve uygulama aşamasına dikkat!
Başarılı bir etik ve uyum programının hayati unsurlarından bir diğeri ise takip ve uygulamadır. İyi kurgulanmış iletişim yolları, etik ve uyum ihlallerini ortadan kaldırmaya yardımcı olabilse de sistematik denetim ve takip programı, başarı için olmazsa olmazdır. Etik ve uyum risk alanlarının incelenmesi ve etkili sonuçlar elde edilmesi başarı ile tasarlanmış denetim ve takip programlarına bağlıdır. Takibi yapacak birimlerin eğitimli olması, bağımsızlıkları ve çıkar çatışmalarının olmaması, etik ve uyum programının başarılı olmasına katkı sağlayacaktır.
İhlallerin yakalanması programın çalıştığını gösterir Herhangi bir ihlal halinde, önlemler hemen alınmalı ve gerekli yaptırımlar acilen uygulanmalıdır. İhlallerde önlemlerin alınmaması şirket içinde etik ve uyum ihlallerinin artmasına sebep olacaktır. Eğer bir ihlal tespit edilirse, bu durum etik ve uyum programının iyi çalıştığı anlamına gelmelidir. Etik ve uyum programının ihlalleri tespit ederek işe yaradığını düşünürüz.
Bir etik ve uyum programı; devamlı değişen, gelişen ve büyüyen bir organizma olarak görülmelidir. Her türlü evrim için esnek olmalıdır. Kurum iyi veya kötü her türlü deneyimden ders çıkarmalı ve bunu kendisini geliştirmek için bir fırsat olarak görmelidir.
Etik ve uyum programları açısından, yukarıda bahsettiğimiz unsurlardan birinin dahi olmaması etik ve uyum programının genel olarak başarısız olmasına sebep olabilecektir. Bu yüzden etik ve uyum programında, tüm unsurların etkin ve doğru bir şekilde yer aldığına mutlaka dikkat edilmelidir. Gerçekçi, uygulanabilir ve tüm unsurlarının doğru ve tam olarak yer aldığı bir etik ve uyum programı amaçlanmalıdır.
Yazı: Menteş Albayrak – TEİD Yönetim Kurulu Başkanı, AG Anadolu Grubu Holding Denetim Bölümü Başkanı
Not: Makalelerdeki Görüş Ve Yorumlar Yazar Veya Yazarlara Ait Olup , Etik Ve İtibar Derneği’nin Konu Ile İlgili Düşüncelerini Yansıtmamaktadır.
